Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy
Początki Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy sięgają 1976 roku. Na pierwszym zebraniu wybrano 13-osobowy Zarząd z udziałem m.in. Ireny Straszyńskiej, Albina Waczyńskiego i Romualda Rabiegi, Naczelnika Miasta i Gminy Choroszcz. Niestety, ta inicjatywa nie przetrwała próby czasu. Trzy lata później, 29 marca 1979 r. odbyło się zebranie miłośników Choroszczy, zorganizowane przez dr. Tomasza Tołwińskiego. Ustalone zostały kierunki działania i wybrano władze Stowarzyszenia. Prezesem zarządu Towarzystwa został jego inicjator – dr Tomasz Tołwiński. Sprawność poczynań Towarzystwa łączyła się i nadal łączy ze stałym w większości miejscem spotkań. Był nim Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury – obecnie Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Sportu. Spotkania miłośników naszego grodu, odbywały się z reguły co miesiąc. Wzbogaciły one lokalny koloryt, od 1982 r. o coroczne obchody Dni Choroszczy organizowane w październiku, później w listopadzie a od dłuższego już czasu w czerwcu. Działalność Towarzystwa, przez 17 lat kierowana przez dr. T. Tołwińskiego, nie była jednokierunkowa. Przyjaciele miasta zgrupowali się w kilku sekcjach: historycznej, charytatywnej, ekologicznej i informacyjno-propagandowej. Szczególną operatywnością wykazała się sekcja historyczna, której duszą był znany kolekcjoner i regionalista Jan Adamski. Rozpracowanie działalności Polskiej Organizacji Wojskowej w Choroszczy uwieńczone zostało ufundowaniem w listopadzie 1983 r. ze składek społeczeństwa miasta i gminy Choroszcz, pamiątkowej tablicy w kościele parafialnym. W kwietniu 1984 roku upamiętniono brzozowym krzyżem miejsce straceń powstańców z 1863 roku, zwane „Szubienicą”. Po pięciu latach w tym miejscu stanął okazały pomnik. Jego projektantem był artysta plastyk Wojciech Załęski z Supraśla, projekt okolicznościowej tablicy wykonała Jadwiga Szczykowska Załęska a wykonawstwo należało do art. kowala Mieczysława Hulewicza. Pomnik został odsłonięty (8.10.1989) przez Adama Bobrowskiego a poświęcony przez ks. Piotra Bożyka, proboszcza choroszczańskiej parafii. Był to efekt prac Społecznego Komitetu Upamiętnienia Powstania Styczniowego 1863 roku w Choroszczy, liczącego kilkadziesiąt osób. Przewodniczącym Komitetu był Adam Bobrowski, jego zastępcą – Jan Adamski, skarbnikiem – Eugenia Popko, zaś sekretarzem – Józef Waczyński. Dodać należy, że członkowie Towarzystwa w trosce o ochronę dziedzictwa kulturowego porządkowali i oznakowali również inne Miejsca Pamięci Narodowej i zabytkowe nekropolie. Po rezygnacji z funkcji prezesa przez Tomasza Tołwińskiego (zmarł 23 lutego 1996 r.) stowarzyszeniem przez krótki okres kierował Jan Adamski, po nim funkcję prezesa piastowała Wanda Jankowska. Od wielu lat prezesem zarządu TPCh jest Józef Waczyński. Zgodnie ze statutem „Celem działalności Towarzystwa jest kontynuowanie chlubnych tradycji historycznych regionu, rozwijanie jego kultury i zapewnianie mu poczesnego miejsca w życiu kulturalnym województwa i kraju”, promocja tzw. „Małej Ojczyzny”. Dobra współpraca z parafią rzymskokatolicką, władzami samorządowymi, instytucjami naukowymi i oświatowymi oraz organizacjami społecznymi działającymi na terenie miasta i gminy i poza jej granicami dała pożądane efekty. Towarzystwo aktywnie uczestniczyło w obchodach 500-lecia Choroszczy (2007 r.) i 550. rocznicy parafii rzymskokatolickiej (2009 r.), 100. rocznicy utworzenia Ochotniczej Straży Pożarnej w Choroszczy (2012 r.), 100. rocznicy powstania Komendy Lokalnej Polskiej Organizacji Wojskowej (październik 2017 r.) i 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez Choroszcz (luty 2019 r.). Pod koniec kwietnia 2021 r. Towarzystwo zwróciło się do Burmistrza Choroszczy z propozycją upamiętnienia walk pod Złotorią 21 maja 1831 r. w czasie powstania listopadowego. Spotkało się to z pozytywnym oddźwiękiem władz samorządowych, czego efektem był odsłonięty i poświęcony 29 listopada 2021 r. okolicznościowy Pomnik przy Szkole Podstawowej w Złotorii. Należy dodać, że okolicznościowy referat wygłosił Józef Waczyński, prezes zarządu TPCh. O randze tej uroczystości podkreśla fakt udziału Wojewody Podlaskiego, Burmistrzów Tykocina i Choroszczy oraz żołnierzy 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego i Podlaskiej Brygady Wojsk Obrony Terytorialnej im. gen. Władysława Liniarskiego ps. Mścisław.
Przez szeregi Towarzystwa przewinęły się setki osób, różnych zawodów i zainteresowań. Ale społeczna działalność członków Towarzystwa to nie tylko konferencje i sympozja naukowe, wystawy, wyjazdy szkoleniowe i turystyczne, imprezy kulturalne i sportowo-rekreacyjne, comiesięczne spotkania. To również zrealizowane przez samorząd gminny inicjatywy Towarzystwa dotyczące nazewnictwa ulic, ustalenia herbu (1990 r.), flagi (1994) i hejnału Choroszczy (2005), pieczęci Rady Miejskiej (1998). Dorobek naukowy i popularnonaukowy członków Towarzystwa znalazł swoje odbicie w licznych opracowaniach o Choroszczy, folderach, składankach i drukach ulotnych. Działania podejmowane przez Towarzystwo są też promocją miasta i gminy w środkach masowego przekazu, prasie radio, telewizji, internecie itd.
Tekst: Józef Waczyński