W Imię Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Stanisław August z Bożej Łaski i Woli Narodu Król Polski, Wielki Książe Litewski i Ruski… Tak brzmiały pierwsze słowa rękopisu Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku, którą przyjął przez aklamację Sejm Wielki I Rzeczypospolitej. Był to najważniejszy akt prawny dla upadającego państwa polskiego, pierwsza w Europie nowoczesna Konstytucja, która regulowała organizację władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli. Ustawę konstytucyjną zaprzysiężono w warszawskiej Katedrze św. Jana, a następnie oblatowano (zarejestrowano) w aktach grodzkich miasta Warszawy. Kościół udzielił zdecydowanego poparcia Konstytucji, o co zresztą zabiegali sami reformatorzy. Wśród nich byli wielcy Polacy – księża: Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic Niestety, Targowica przekreśliła te szlachetne zamiary. Konstytucja uwzględniała podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy sejm, którego kadencja trwała dwa lata. Władzę wykonawczą przyznano Straży Praw, w skład której wchodzili: król, prymas i pięciu ministrów /policji, pieczęci, czyli spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu/ mianowanych przez króla. Konstytucja majowa zapowiadała również reorganizację sądownictwa. Postulowano konieczność stworzenia stale urzędujących sądów ziemskich i miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunałem Koronnym i sądem asesorskim. Konstytucja znosiła liberum veto, wolne elekcje i konfederacje. Tron polski miał być dziedziczny a Polska stała się monarchią konstytucyjną. Postanowienia Konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność między Koroną i Litwą. Wprowadzały jednolity rząd, skarb i wojsko. Katolicyzm ustanowiono religią panującą przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań.
W połowie maja powołano Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej – zalążek nowoczesnej partii politycznej. Ale nie dane było świętować dłużej tej próby naprawy państwa. Nad Rzeczpospolitą zaczęły gromadzić się czarne chmury. 18 maja 1792 roku na prośbę targowiczan, 97 tysięcy żołnierzy rosyjskich przekracza granicę. Oznaczało to początek wojny polsko – rosyjskiej w obronie Konstytucji 3 Maja. Zawieszone zostają tym samym obrady Sejmu Czteroletniego. 18 czerwca stoczono zwycięską bitwę pod Zieleńcami, gdzie wojskami polskimi dowodził książę Józef Poniatowski. Cztery dni później król S. A. Poniatowski ustanowił Medal Virtuti Militari (poźniejszy Order) dla upamiętnienia tej walki w obronie Konstytucji. Jednak siły wroga były liczniejsze. 5 sierpnia 1793 r. w Petersburgu Rosja i Prusy podpisują traktat rozbiorowy, który pod bagnetami rosyjskimi ratyfikował sejm grodzieński. Targowica oznaczała symbol upadku i II rozbiór Polski, a po upadku powstania kościuszkowskiego III rozbiór i wymazanie naszego państwa z mapy Europy.
Pierwsze uroczyste obchody Święta Narodowego w b. zaborze rosyjskim po latach niewoli (za zezwoleniem władz niemieckich) odbyły się 3.V.1916 r. W odrodzonym państwie 29 kwietnia 1919 roku Sejm Ustawodawczy na swoim 31 posiedzeniu ustanowił dzień trzeciego maja Świętem Narodowym. Z analizy sprawozdań z uroczystości trzeciomajowych w 1920 roku w Białymstoku, Zabudowie, Choroszczy, Supraślu, Grajewie i Sokółce wynika, że został wypracowany pewien model, rytuał świętowania. W województwie białostockim w okresie międzywojennym na ramowy programie Święta 3 Maja składała się: uroczysta msza święta, defilada wojsk (gdzie były garnizony, w innych – tylko pochód z udziałem organizacji i młodzieży szkolnej. Po południu i wieczorem: odczyty, akademie, imprezy artystyczne i taneczne. Ten dzień był również okazją do wręczania nagród, dekorowania odznaczeniami i ogłaszania awansów oficerskich.. Takie obchody organizowane były również w okresie międzywojennym w Choroszczy. Msza święta z udziałem chóru parafialnego, pochód z udziałem wszystkich miejscowych organizacji, młodzież szkolna, władze lokalne i społeczeństwo Choroszczy i okolic to nieodłączne punkty tego majowego święta. Pochód z udziałem pocztów sztandarowych, uświetniany marszami i pieśniami patriotycznymi granymi przez orkiestrę miejscowego Strzelca oraz organizacji zawodowych i religijnych z Akcją Katolicką na czele, młodzieży szkolnej, a także obecność miejscowego proboszcza, Burmistrza oraz starosty białostockiego nadawał odpowiednią rangę tym obchodom. Po 1934 roku takie manifestacje odbywały przy nowo wybudowanym Pomniku Niepodległości. Przechodzący ulicami Choroszczy pochód zatrzymywał się na choroszczańskim rynku. gdzie koncentrowały się główne uroczystości. Organizowane były zawody sportowe, z których wymienić należy „Marsz majowy” na trasie Białystok – Grodno, w którym uczestniczyły drużyny Związku Strzeleckiego i wojskowe. W końcu lat trzydziestych dużą popularnością cieszyły się biegi na przełaj. Dane z 1938 roku podają, że takie biegi odbyły się w 11 miejscowościach powiatu białostockiego, między innymi w Choroszczy.
Po tragicznym wrześniu 1939 roku trzeciomajowe obchody organizowano głównie na emigracji. II wojna światowa położyła w zasadzie kres masowym obchodom. Rodacy święcili ten dzień w okupowanym kraju na miarę swych skromnych możliwości. Przykładem takiej odważnej próby obchodów tego święta była m.in. 15-minutowa audycja z trzema zwrotkami hymnu i Rotą na placu Wilsona w okupowanej Warszawie /3 maja 1943 r./ Uroczyście natomiast obchodzono Święto Narodowe w Londynie /3 V 1941/z udziałem gen. Władysława Sikorskiego, Wodza Naczelnego i premiera oraz Winstona Churchilla, premiera brytyjskiego, w 150 rocznicę Konstytucji 3 Maja.
Pierwsze obchody po zakończeniu wojny przypadły w 1946 roku. Tymczasem Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie zamierzało nie dopuścić do jakichkolwiek uroczystości poza mszami i akademiami. W Krakowie wielotysięczny pochód został zaatakowany przez milicję i UB. Z budynku PPR w Rynku padły strzały raniąc kilka osób. 11 kwietnia 1947 r. Biuro Polityczne PPR zadecydowało o zniesieniu tego święta, którego obchody w PRL-u na długie lata przeniosły się do kościołów. 3 maja 1981 r. uroczyste obchody tego święta odbyły się w całym kraju, organizowane głównie przez NSZZ „Solidarność” i SD.
Po przemianach ustrojowych od 1990 roku dzień ten ponownie oznacza czerwona kartka w kalendarzu. Na pamiątkę tego wielkiego wydarzenia, w naszym mieście, wśród wielu ulic jest też ulica 3 maja zlokalizowana przy Alei Niepodległości.
6 kwietnia 1990 r. Sejm na wniosek Senatu przywrócił święto narodowe 3 Maja. Na pamiątkę tego wielkiego wydarzenia, w naszym mieście, wśród wielu ulic jest też, podjęta stosowną uchwałą samorządowych władz, ulica 3 Maja, zlokalizowana między ulicami Mickiewicza i Aleją Niepodległości.
Tak więc już od 22 lat czerwona kartka w kalendarzu oznacza dzień wolny od pracy z okazji święta narodowego i religijnego zarazem. Organizatorami tegorocznych obchodów w naszym mieście są władze samorządowe, Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy, Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela i św. Szczepana Męczennika w Choroszczy, Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy, Stowarzyszenie Pamięć i Tożsamość „Skała”, Koło Seniorów nr 15 w Choroszczy i LZS Korona Choroszcz.
Józef Waczyński
