4 czerwca 1917 roku prezydent Francji Raymond Poincaré, z inspiracji Romana Dmowskiego i kierowanego przez niego Komitetu Narodowego Polskiego, wydał dekret o utworzeniu Armii Polskiej we Francji. Nowo powstała formacja szybko zyskała nazwę „Błękitnej Armii” ze względu na charakterystyczny kolor umundurowania.. Pierwszym dowódcą „Błękitnej Armii” został Francuz, generał Louis Archinard, który pełnił te funkcję przez 16 miesięcy. 4 października 1918 roku jego następcą, dowódcą Armii Polskiej został Polak – generał Józef Haller, który wcześniej był dowódcą II Brygady Legionów Polskich. Armia została uznana przez państwa Ententy za „jedyną samodzielną, sojuszniczą i współwalczącą armię polską”. Do jej szeregów masowo napływali polscy ochotnicy z wielu krajów. Wśród nich byli Polacy służący w wojsku francuskim, polscy jeńcy z armii austro-węgierskiej i niemieckiej oraz emigranci, m.in. z USA, Brazylii, Kanady, Argentyny, Wielkiej Brytanii, Holandii, Rosji, a nawet z Chin. Armia Polska we Francji była największą polską formacją zbrojną na emigracji w czasie I wojny światowej. Siedemdziesiąt tysięcy ochotników przybyło do Francji, by walczyć o wolność ojczyzny. Rozbudowę armii kontynuowano po zakończeniu I wojny światowej.
Należy podkreślić, że wiosną 1919 roku liczyła już ponad 70 tys. żołnierzy. Składała się z dwóch korpusów i czterech dywizji, wśród których były jednostki piechoty, artylerii, kawalerii, wojska inżynieryjne, kolejowe, oddział czołgów i eskadry lotnicze. Rozkazom gen. J. Hallera podporządkowano także polskie formacje w Rosji: 4. Dywizję Strzelców Pieszych (gen. Lucjana Żeligowskiego) i 5. Dywizję Syberyjską (mjr. Waleriana Czumy). Za wyposażenie Błękitnej Armii odpowiadał rząd francuski. Sprawiło to, że była ona uzbrojona m.in. w 98 samolotów a 1. Pułk Czołgów dysponował 120 nowoczesnymi czołgami Renault FT-17.
Podczas zawieszenia broni oddziały Błękitnej Armii reprezentowały Polskę w defiladzie zwycięstwa pod Łukiem Triumfalnym. Defiladę odbierał gen. dyw. Józef Haller, stojąc u boku zwycięskich wodzów Ententy: marszałków francuskich, Ferdinanda Focha i Phippe’a Petaina, angielskiego marszałka Douglasa Haiga i amerykańskiego generała Johna Pershinga.
Żołnierzami Błękitnej Armii gen. J. Hallera byli również ochotnicy z Ameryki, mieszkańcy parafii Choroszcz: Benedykt Konopko,Teofil Łotowski i Jan Sokół, polegli na tzw. francuskim froncie. Ich nazwiska były zamieszczone na wewnętrznej ścianie kaplicy pw. Ducha Świętego, zlokalizowanej na parafialnym cmentarzu.
Świetne wyszkolenie Błękitnej Armii a także odpowiedni sprzęt i uzbrojenie sprawiło, że żołnierze gen. Hallera stali się wielkim wsparciem dla powstającego w niepodległej Rzeczypospolitej Wojska Polskiego. „Błękitna Armia” 1 września 1919 r. została oficjalnie włączona w skład Wojska Polskiego.
Gen. J. Haller do Polski przybył 20 kwietnia z pierwszym transportem „Błękitnej Armii”. Od kwietnia do 2 czerwca 1919 roku był dowódcą Frontu Galicyjskiego, a następnie do 25 września 1919 r. dowodził Frontem Południowo-Zachodnim. Od października 1919 do końca marca 1920 r. dowodził Frontem Pomorskim, odpowiedzialnym za przejęcie Pomorza od wojsk niemieckich. 10 lutego w Pucku dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. 1 lipca 1920 został członkiem Rady Obrony Państwa a 8 lipca tr. został Generalnym Inspektorem Armii Ochotniczej (105 tys. ochotników). Podczas Bitwy Warszawskiej Haller dowodził wojskami broniącym przedpola stolicy. Od 31 lipca był dowódcą Frontu Północno-Wschodniego a następnie Frontu Północnego. Za wojnę polsko-bolszewicką 1920 r. gen. Haller został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. Po wojnie do 1926 r. był Generalnym Inspektorem Artylerii. W maju 1926 r. skrytykował przewrót majowy Józefa Piłsudskiego, za co został przeniesiony w stan spoczynku, kończąc służbę w Wojsku Polskim.
Ale Józef Haller to nie tylko legendarna Błękitna Armia, powrót Kresów, historyczne zaślubiny z Bałtykiem czy Armia Ochotnicza w 1920 r., ale całe życie poświęcone Polsce. Weterani Błękitnej Armii byli zrzeszeni w Związku Hallerczyków, którego Honorowym Przewodniczącym był gen. Józef Haller. Po wybuchu II wojny światowej gen. J. Haller przedostał się do Wielkiej Brytanii. Powołany do służby czynnej w 1939 roku był ministrem w rządzie gen. Władysława Sikorskiego w Paryżu a następnie w Londynie. Pozostał na emigracji, gdzie zmarł 4 czerwca 1960 roku w wieku niespełna 87 lat. Jego doczesne szczątki 33 lata później (1993 r.) z Londynu zostały przywiezione do Polski i złożone w krypcie kościoła garnizonowego św. Agnieszki w Krakowie.
Źródło: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Pomorskie Muzeum Wojskowe w Bydgoszczy, „Polska Zbrojna”, IPN, NAC, TPCh, internet
Muzeum Wojska w Białymstoku dysponuje wystawą planszową „Armia Błękitna. W walkach o niepodległość Polski 1917-1920”. Na trzydziestu planszach (wymiary 70×100 cm) pokazane jest formowanie i działania tzw. Błękitnej Armii gen. J. Hallera w czasie I wojny światowej i wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r.
