17 września obchodzimy tradycyjnie Światowy Dzień Sybiraka – w kolejną, już 83. rocznicę sowieckiej agresji na Polskę. 17 września 1939 roku Czerwona Armia przekroczyła wschodnie granice II Rzeczypospolitej. W tym czasie Wojsko Polskie toczyło nierówną walkę z agresorem niemieckim, którego oddziały zajęły znaczną część terytorium państwa polskiego. Bez wypowiedzenia wojny Armia Czerwona znienacka dokonała zbrojnej napaści , przysłowiowy „nóż w plecy”, łamiąc obowiązujący układ o nieagresji między Polska a Związkiem Sowieckim. Na rozkaz wodza naczelnego gen. Edwarda Rydza-Śmigłego oddziały polskie w zasadzie nie stawiały zbrojnego oporu. Niemal bez walki skapitulowało Wilno, natomiast dzielnie przez dwa dni broniło się Grodno (21-22 września 1939 r.). Symbolem tych zmagań jest 13-letni bohaterski obrońca Grodna Tadeusz Jasiński, który zmarł z odniesionych ran, pośmiertnie odznaczony w 2009 r. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Miasto wojewódzkie Białystok, zajęte przez Niemców 15 września, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami już po upływie tygodnia ( 22 września) zostało przekazane Sowietom.
W wyniku represji na Sybir zostało wywiezionych w czterech deportacjach kilkaset tysięcy obywateli polskich. O sowieckiej agresji na Polskę i wywózkach na „nieludzką ziemię” w czasie II wojny światowej nie można mówić było okresie PRL-u. Wiedza o tych tragicznych losach polskich zesłańców była zakazana ale przez długie lata była pielęgnowana w niektórych rodzinach. Dopiero w grudniu 1988 roku mógł być reaktywowany Związek Sybiraków. 3 października 1998 roku przy Kościele pw. Ducha św. nastąpiło otwarcie Muzeum Sybiraków – Izba Pamięci poświęcona tragedii osób wywiezionych na Sybir. Tematyką sybiracką zajmował się Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku, Instytut Pamięci Narodowej i Sekcja Dziejów Dawnych białostockiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego.
Przełomem był rok 2010, kiedy to władze miejskie Białegostoku wydzieliły z kompleksu przedwojennych magazynów wojskowych działkę z przeznaczeniem na budowę przyszłego Muzeum Pamięci Sybiru. W Muzeum Wojska w Białymstoku powstał wtedy Dział Badań Zsyłek i Deportacji a następnie Muzeum Pamięci Sybiraków jako Oddział Muzeum Wojska. Natomiast na ulicy Sienkiewicza otwarte zostało Centrum Edukacyjno-Wystawiennicze MPS, w którym pracował m.in. niżej podpisany autor zamieszczonej informacji.
Choroszczańscy Sybiracy skupieni są w kole terenowym nr 15 Związku Sybiraków, utworzonym w 1989 roku a ich siedzibą jest lokal na I piętrze w budynku Miejsko-Gminnego Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy, przy ulicy Henryka Sienkiewicza 29. Prezesem choroszczańskiego koła Związku Sybiraków jest Jan Romańczuk a najbardziej aktywnymi członkami są dwie Panie – Ewa Jeżyna i Wanda Romanowska-Kusocińska. O tej lokalnej organizacji przypomina okolicznościowa tablica Związku Sybiraków, umieszczona w kruchcie parafialnego kościoła w Choroszczy. Od 30 lipca 2020 r. decyzją Rady Miejskiej w Choroszczy jedna z ulic w Choroszczy (równoległa do ul. Armii Krajowej) nosi nazwę – ulica Sybiraków.
10 września 2022 roku członkowie Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy i Seniorzy z miejscowego Koła nr 15 mieli możliwość zwiedzenia stałej ekspozycji Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku.
Józef Waczyński
Fot. ze zbiorów Autora, Wikipedia
