Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy i Miejsko-Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy od wielu już lat organizują ciekawe spotkania z szeroko pojętej historii. Przykładem tego mogą być konferencje naukowe i sesje historyczne zrealizowane wspólnie z innymi partnerami. „Czas na podlaskie. Choroszcz” to tytuł sesji historycznej zorganizowanej zorganizowanej 8 września 2007 roku (500. lecie Choroszczy) z wydatnym wsparciem Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Białymstoku. Z kolei „Polskie tradycje niepodległościowe Choroszczy. Historia, antropologia, literatura” to konferencja naukowa (firmowana przez Fundację Pole Kultury) zorganizowana 7 października 2017 r. w 100. rocznicę utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej w Choroszczy. Wspomniane wydarzenia naukowe zaowocowały wydaniem drukiem wygłoszonych referatów.
Przez kilka lat w Choroszczy organizowane były „Poniedziałkowe spotkania historią”, na które zapraszani byli wykładowcy z Uniwersytetu w Białymstoku, pracownicy białostockiego Muzeum Wojska, przewodnicy PTTK i pasjonaci historii regionalnej. Od września 1919 roku Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy wspólnie z Miejsko-Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy zapoczątkowało organizację cyklu comiesięcznych spotkań pn. „Kawiarenka historyczna”. W roku obchodów 100. rocznicy odzyskania niepodległości przez Choroszcz pragnęliśmy przybliżyć wybrane aspekty z bogatych dziejów naszego miasta. Wspomniana „Kawiarenka historyczna” była kontynuacją tych spotkań, organizowanych (także w poniedziałki, chociaż niekoniecznie) w bardziej kameralnej scenerii, z kawą, herbatką i słodkościami. 30 września 2019 roku gościem I Kawiarenki Historycznej był Jacek Hryniewicki, pracownik merytoryczny Działu Edukacji i Wystaw Muzeum Wojska w Białymstoku. W 80. rocznicę niemieckiej i sowieckiej agresji na Polskę przybliżył on zmagania militarne na Białostocczyźnie ze szczególnym uwzględnieniem walk w rejonie odcinka Żółtki i obrony Białegostoku w połowie września 1939 r.
Staraliśmy się te Kawiarenki organizować raz w miesiącu, uwzględniając polski kalendarz rocznic i wydarzeń ze szczególnym uwzględnieniem problematyki lokalnej. Frekwencja na Kawiarenkach był zróżnicowana, od kilkunastu do kilkudziesięciu osób. W czasie zaostrzonych rygorów związanych z pandemią koronowirusa niektóre Kawiarenki odbyły się bez udziału publiczności i były one transmitowane online na FB M-GCKiS. Przeważnie uczestnikami tych „biesiad historycznych” członkowie Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy, miłośnicy historii regionalnej oraz nauczyciele. Na trzecim spotkaniu „Kawiarenki historycznej”, która odbyła się 25 listopada 2019 r., gośćmi specjalnymi byli członkowie Grupy Rekonstrukcji Historycznej „Policja Państwowa ‘39” – posterunkowa Anna Wonsewicz i nadkomisarz Cezary Wonsewicz. Była to prawdziwa, praktyczna lekcja historii. Kilkudziesięciu miłośników historii regionalnej, w tym liczna grupa młodzieży szkolnej pod kierownictwem Pani Ewy Zalewskiej, z wielkim zainteresowaniem obejrzało prezentację historii Policji Państwowej okresu międzywojennego. Uczestnicy spotkania mogli również dotknąć oraz przymierzyć wybrane egzemplarze wyposażenia i uzbrojenia policjanta z tego okresu. W ostatni poniedziałek grudnia 2019 roku gościem specjalnym IV Kawiarenki był dr Janusz Sękowski, kierownik Muzeum w Tykocinie. Liczne grono miłośników historii wysłuchało niezwykle interesującego wykładu na temat konserwacji białej broni siecznej.
Piąta „Kawiarenka” (27.01.2020) była dyskusją panelową, prowadzona przez członków Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy i dotyczyła powstania styczniowego i jego tradycji w regionie. Kolejna, szósta, zorganizowana w 101. rocznicę odzyskania niepodległości przez Choroszcz (luty 2020) była wykładem Józefa Waczyńskiego, prezesa zarządu TPCh połączona z prezentacją blisko 100. archiwalnych zdjęć. Z kolei o wojnach i epidemiach w XIX i XX wieku w Polsce i regionie (30 marca 2020 r) mówili: doktorant Waldemar Barszczewski i Józef Waczyński. VIII Kawiarenka Historyczna pt. „Przechodniu powiedz Polsce…” dotyczyła walk 2. Korpusu Polskiego, bitwy o Mote Cassino z uwzględnieniem akcentów regionalnych. Głównym prelegentem był Piotr Białokozowicz, pracownik Muzeum Wojska w Białymstoku. Kolejną „biesiadą historyczną” (6.07.2020) było spotkanie poświęcone najdawniejszym dziejom Choroszczy, prowadzone przez Annę Dąbrowską-Czochańską i Józefa Waczyńskiego. Z uwagi na panujące obostrzenia pandemiczne odbyło się bez udziału publiczności i było transmitowane online na fb M-GCKiS.
Gościem jubileuszowej, X Kawiarenki (21.10.2020) był dr Marek Kietliński, dyrektor Archiwum Państwowego w Białymstoku, który przybliżył problematykę września 1939 roku na Białostocczyźnie. W setną rocznicę wojny polsko-bolszewickiej (26.10.2020) gościem Kawiarenki był Waldemar Tyszuk z OBEP IPN w Białymstoku, który przybliżył miłośnikom historii Operację Niemeńską. Przy trwających obostrzeniach spowodowanych pandemią koronowirusa spotkanie poświęcone Nocy Listopadowej (30.11.2020) było prowadzone przez Przemysława Waczyńskiego, dyrektora M-GCKiS i Józefa Waczyńskiego, prezesa TPCh bez udziału publiczności i transmitowane online. „Obok Orła znak Pogoni” to tytuł XIV Kawiarenki (25.01.2021), poświęconej insurekcji styczniowej 1863 roku, której honorowym gościem był znany historyk, prof. Adam Czesław Dobroński.
Prelegentem XV Kawiarenki (22.02.2021) był dr Bogusław Kosel, kustosz Muzeum w Tykocinie, który wygłosił odczyt nt. „Jak przetrzymać Sybir? Masowe deportacje obywateli polskich na Wschód w latach 1940-1941”. 12 kwietnia 2021 r. została zrealizowana XVI kawiarenka Historyczna. Tym razem gościem tej Kawiarenki był Jacek Dąbrowski, radny Rady Miejskiej, działacz sportowy, który przybliżył początki piłki nożnej w Choroszczy. XIX Kawiarenka „Drogi do niepodległości” (27.10.2021) była okazją do przybliżenia działalności Polskiej Organizacji Wojskowej i Józefa Piłsudskiego z uwzględnieniem naszego regionu. Jej gościem był płk POW Piotr Augustynowicz, Komendant Główny Polskiej Organizacji Wojskowej.
W 2022 roku zorganizowaliśmy trzy Kawiarenki Historyczne. 18 lutego br. gościem XX Kawiarenki był dr Marek Kietliński, dyrektor Archiwum Państwowego w Białymstoku który przybliżył sprawę odzyskania niepodległości przez Białystok i Choroszcz. XXI Kawiarenka (3.05.br.), zorganizowana została w ramach obchodów Święta Konstytucji 3 Maja, w trakcie której niżej podpisany prezes TPCh przybliżył genezę uchwalenia Ustawy Rządowej z 3 maja 1791 roku, pierwszej w Europie i drugiej na świecie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Z okazji Święta Policji Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy i Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Sportu zorganizowało XXII Kawiarenkę Historyczną (26 lipca br.) tematycznie związaną z funkcjonariuszami Policji Państwowej okresu międzywojennego. Na tej „biesiadzie historycznej” obecni byli funkcjonariusze Policji. Kierownika Posterunku Policji w Choroszczy, aspirant Ewelinę Jarosławską, reprezentował st. aspirant Adam Bartnicki. Byli również członkowie Grupy Rekonstrukcji Historycznej „Policja Państwowa 39” – posterunkowa Anna Wonsewicz i nadkomisarz Cezary Wonsewicz. Nieprzypadkowo prelegentem tej Kawiarenki był Marek Gajewski, kustosz Muzeum Wojska w Białymstoku, autor wielu książek poświęconych tematyce I wojny światowej i wojnie polsko-bolszewickiej ze szczególnym uwzględnieniem naszego regionu. Od wielu lat ten historyk wojskowości zajmuje się również funkcjonariuszami Policji Państwowej V Okręgu (województwa białostockiego) okresu międzywojennego. Zaplanowany temat: „Białostocka policja we wrześniu 1939 roku” został znacznie rozszerzony. Był to właściwie niezwykle interesujący wykład (połączony z prezentacją) poświęcony Policji Państwowej w województwie białostockim w okresie międzywojennym ze szczególnym uwzględnieniem losów białostockich policjantów po 1939 roku. Wywiązała się ożywiona dyskusja, w trakcie której odczytane zostały nazwiska funkcjonariuszy PP związanych z Choroszczą miejscem urodzenia bądź służbą w tym mieście. Dwugodzinna Kawiarenka była świetną okazją do poszerzenia wiedzy historycznej i wskazówką do dalszych badań nad dziejami białostockiej policji. Wśród prezentowanych na spotkaniu książek i opracowań naukowych Marka Gajewskiego szczególne zainteresowanie wzbudził wydany przez Muzeum Wojska w Białymstoku album biograficzno-fotograficzny o funkcjonariuszach Policji Państwowej województwa białostockiego w latach 1919-1939. Publikacja zawiera ponad 2600 not biograficznych białostockich policjantów oraz skrótową historię funkcjonowania podstawowych służb i jednostek policyjnych woj białostockiego okresu międzywojennego. Spotkanie z kustoszem Markiem Gajewskim zaowocowało również wzbogaceniem wiedzy o kilkudziesięciu „choroszczańskich” policjantach okresu międzywojennego, związanych z naszym miastem miejscem urodzenia lub służbą na posterunku PP w Choroszczy.
W sobotnie popołudnie 28 stycznia 2023 r. w gościnnej sali M-GCKiS w Choroszczy odbyła się XXIII Kawiarenka Historycznej pt. „Obok Orła znak Pogoni”, tematycznie dotycząca powstania styczniowego. Gościem tej „biesiady historycznej” był znany historyk wojskowości, specjalista zwłaszcza z zakresu historii regionalnej, prof. Adam Czesław Dobroński, autor wielu książek i artykułów naukowych.
Styczniowa kawiarenka była właściwie dyskusja panelowa związaną z powstaniem styczniowym w skali globalnej jak i regionalnej. Prof. A. Dobroński okazał powstanie styczniowe na tle XIX-wiecznej Europy. Podkreślił specyfikę styczniowej insurekcji wzbogacając o regionalne akcenty. Podkreślił rolę dokumentów archiwalnych i ustnych przekazów o tym zrywie narodowowyzwoleńczym z lat 1863-1864. Henryk Zdanowicz w swoim wystąpieniu podkreślić znaczenie wileńskich archiwów w poszerzaniu wiedzy o Powstaniu. Omówił przebieg tej styczniowej insurekcji w regionie ze szczególnym uwzględnieniem roli Kazimierza Kobylińskiego i jego rodu w tym powstaniu. Z kolei Wojciech Cymbalisty skupił się na charakterystyce manifestacji patriotycznych, jakie miały miejsce przed wybuchem powstania, w latach 1860-1862. Natomiast Grzegorz Krysiewicz zaprezentował powstańcze kosy ze swoich zbiorów, omawiając różnice tej oryginalnej broni w poszczególnych powstaniach. Dwugodzinne spotkanie nie wyczerpało tematyki powstania styczniowego w naszym regionie. Organizatorzy pragną powrócić do tych zagadnień w październiku br., miesiącu w którym 160 lat temu został stracony Ksawery Markowski, dowódca partii powstańczej i inni powstańcy.
W imieniu zarządu Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy dziękuję Pani Izabeli Dąbrowskiej, dyrektor Miejsko-Gminnego Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy za wspólną realizację tych kawiarenek historycznych i możliwość wzbogacania oferty tych spotkań. Jest to szansa na poszerzenie wiedzy o dziejach naszego miasta i regionu.
„Historia magistra vitae est” – Historia jest nauczycielką życia. Myślę, że wszyscy znamy to powiedzenie i zgadzamy się z tym, że trzeba uczyć się historii (nie tylko w szkole), znać ją i wyciągać z niej właściwe wnioski.
Józef Waczyński, fot. archiwum TPCh, Gazeta w Choroszczy
